Muzeum Górnośląskie w Bytomiu

W październiku 1939 roku całość zbiorów zlikwidowanego przez Niemców Muzeum Śląskiego w Katowicach została przewieziona do placówki bytomskiej i umieszczona w magazynach. W latach 1943-1944 najcenniejsze zbiory (również katowickie) ewakuowano do zachodniej części Górnego Śląska. W wyniku walk frontowych, działalności zarządu radzieckiego komisarza wojennego i szabrowników budynek uległ uszkodzeniu, a część zbiorów zniszczeniu i rozproszeniu. Prace zabezpieczające i akcja rewindykacyjna prowadzone od marca 1945 roku przez grupę przedwojennych pracowników Muzeum Śląskiego, pozwoliły na uratowanie i odzyskanie części kolekcji katowickich i bytomskich. Kolekcje te stały się podstawą do reaktywowania w Bytomiu placówki muzealnej, mającej kontynuować tradycje i program przedwojennego Muzeum Śląskiego.

10 maja 1946 roku w Muzeum Śląskim w Bytomiu zorganizowano pierwszą wystawę poświęconą powstaniom śląskim.

Ekspozycje stałe: przyrodniczą, archeologiczą, etnograficzną i galerię malarstwa polskiego udostępniono zwiedzającym w 1946 i 1947 roku.

W 1950 roku placówka została upaństwowiona i przyjęła nazwę: Muzeum Górnośląskie w Bytomiu. Przez wiele lat pełniła rolę muzeum okręgowego, centralnej instytucji górnośląskiego muzealnictwa. W latach 1992-1999 w wyniku umowy zawartej między Wojewodą Katowickim i Prezydentem Miasta Bytomia, muzeum funkcjonowało jako jednostka państwowo-samorządowa, a w roku 1999 zostało przejęte przez samorząd nowo utworzonego województwa śląskiego.

Muzeum dzisiaj

Zbiory Muzeum Górnośląskiego to ponad 750 tys. eksponatów. Muzeum Górnośląskie w Bytomiu jest muzeum wielodziałowym. W jego skład wchodzą działy merytoryczne: Dział Archeologii, Dział Etnografii, Dział Historii, Dział Przyrody, Dział Sztuki, Dział Edukacyjno-Promocyjny, oraz działy pomocnicze jak np. Dział Wydawniczy czy Biblioteka. Każdy z działów merytorycznych prowadzi własną działalność wystawienniczą, badawczą oraz przygotowuje publikacje ze swojej dziedziny. Dział wydawniczy przygotowuje od kilkudziesięciu lat publikacje przede wszystkim ukazujące się w postaci wydawnictw ciągłych – Roczników Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu oraz monografi, katalogów itp. Muzeum Górnośląskie zajmuje obecnie dwa budynki: wzniesiony w latach 1929-1930 dwuskrzydłowy gmach główny, mieszczący sale wystaw, magazyny, pracownie i biura oraz budynek (wraz z oficyną) byłego starostwa powiatu bytomskiego, pochodzący z lat 1899-1902 o interesującej architekturze, mieszczący m.in. salę koncertową . Dziś Muzeum Górnośląskie to poważna, licząca się w kraju placówka muzealna o niekwestionowanym dorobku, bogatych zbiorach i autonomicznym programie.

Gmach muzeum

Zasadnicza część Muzeum mieści się w dwuskrzydłowym, interesującym z architektonicznego punktu widzenia budynku, znajdującym sie na Placu Jana III Sobieskiego. Zbudowano go w latach 1929-1930 według projektu A. Stütza i H. Hatlera. Z powodu światowego kryzysu ekonomicznego budynek zrealizowano tylko w połowie, druga część nigdy nie została wzniesiona. Budynek stanowić miał część koncepcji całościowej zabudowy placu. Parter i piwnice skrzydła wystawowego zajęły Miejska Kasa Oszczędności i Biblioteka Miejska.

Rozmieszczone w kilku miejscach zbiory przeniesiono w 1931 roku do nowej siedziby, a oficjalne otwarcie Górnośląskiego Muzeum Krajowego (Oberschlesisches Landesmuseum) nastąpiło 24 października 1932 roku. Obecnie rozpoczęła się rewitalizacja zabytkowego obiektu.

 Biblioteka

Biblioteka fachowa Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu powstała w obecnym kształcie w latach pięćdziesiątych XX wieku. Księgozbiór pochodzi ze zbiorów przedwojennego Muzeum Śląskiego w Katowicach, bytomskiego Muzeum Krajowego (Oberschlesisches Landesmuseum Beuthen O.S.) oraz pozycji pozyskanych ze Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych.

Księgozbiór liczy w tej chwili ponad 53 tys. wol. książek i czasopism z zakresu archeologii, przyrody, historii sztuki, etnografii, historii, muzealnictwa oraz silesiaców. Interesujący fragment kolekcji stanowią wydawnictwa powięcone Bytomiowi i ziemi bytomskiej, m. in. Chronik der Stadt Beuthen in Ober- Schlesien autorstwa Franza Gramera (Beuthen O/S. 1863) i komplet czasopisma “Mitteilungen des Beu-thener Geschichts- und Museumsvereins”. Część starych śląskich czasopism została zdigitalizowana i jest dostępna na płytach CD oraz DVD, także przez Internet w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej.

Wystawy stałe

 Przyroda Górnego Śląska – lasy

Pierwsza część stałej wystawy przyrodniczej nosi tytuł Środowiska Przyrodnicze Górnego Śląska – Lasy. Pełna ekspozycja prezentować będzie również środowiska wodno-błotne, pola i łąki oraz środowisko miejskie.

Na powierzchni ponad 150 m2 , w 6 dioramach odwzorowano wybrane typy środowisk leśnych. Zadbano by wycinki przyrody umieszczone za szybą do złudzenia imitowały autentyczne środowiska leśne.

Eksponatów na wystawie można dotykać. Tę formę ekspozycji wybrano z myślą m.in. o osobach z upośledzeniem wzroku. Zwiedzaniu towarzyszą dobiegające z głośników trele ptaków leśnych lub odgłosy burzy. Tak więc ta wyjątkowa ekspozycja oddziałuje zarówno na wzrok, słuch, jak i dotyk widza.

Z życia ludu śląskiego XIX – XX wieku

Wystawa “Z życia ludu ląskiego XIX -XX w. ” jest trzecią stałą ekspozycją etnograficzną, ze zrealizowanych w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu w latach 1949 – 1989 pierwsza z nich, zatytułowana “Kultura ludowa na Śląsku” czynna od 1947 roku, parokrotnie uzupełniona i modernizowana, prezentowana była pod zmienionym tytułem do lat 50 – tych. Druga, otwarta w 1960 roku, to “Kultura ludu śląskiego w XVIII i XIX w.” – “była pierwszą próbą widzenia zjawisk kulturowych wsi śląskiej poprzez pryzmat zbiorów muzealnych”. Składało się na nią 750 eksponatów i kilkadziesiąt fotografii. Poddawana kilkakrotnie renowacji, eksponowana była do około 1975 roku.

Aktualna wystawa prezentuje najistotniejsze dziedziny życia społeczności zamieszkałych na wsiach oraz osiedlach przemysłowych różnych subregionów Górnego Śląska poprzez takie wydarzenia rodzinne jak wesele, narodziny i początki dorastania dzieci, a także przeplatające się wzajemnie zgodnie z porami roku zwyczaje doroczne oraz znaczące w kulturze ludu górnośląskiego zajęcia gospodarcze i zawodowe.

Na wystawę, zaaranżowaną w specjalnie zabudowanych gablotach i podiach składa się 2045 eksponatów, 152 powiększenia fotografii archiwalnych, pochodzących głównie z lat. 20-tych i 30-tych XX wieku oraz wiele tekstów informacyjnych.

Galeria malarstwa polskiego

Galeria Malarstwa Polskiego obejmuje zespół obrazów od początku XIX w. do końca lat czterdziestych XX w. Bytomska kolekcja tworzona od 1945 r. dysponuje wysoce reprezentatywnymi zbiorami malarstwa polskiego ostatnich dwóch stuleci.

Wród prezentowanych w Galerii obrazów uwagę zwraca zespół portretów późnego klasycyzmu i związanego ze sztuką biedermeieru “realizmu mieszczańskiego” (K. Wojniakowski, K. Szchweikart, A. Rejchan), a także znaczące przykłady nurtu romantycznego i jego kontynuacji w malastwie polskim XIX w. (P. Michałowski, A. Grottger). W kolekcji malarstwa realistycznego 2. połowy XIX w. dominują pejzaże, malarstwo rodzajowe, portrety, tematyka historyczno-rodzajowa (J. Szermentowski, J. Chełmoński, M. Gottlieb, W. Gerson, J. Brandt, A. Gierymski, H. Siemiradzki). Wród dzieł malarstwa przełomu XIX w. i XX w. znajdujemy prace symbolistyczne (J. Malczewski, St. Wyspiański, W. Ślewiński, L. Wyczółkowski) i wczesnoekspresjonistyczne (K. Krzyżanowski, F. Ruszczyc, G. Gwozdecki, W. Weiss, W. Wojtkiewicz). Malarstwo okresu dwudziestolecia międzywojennego reprezentują prace formistów (J. Hrynkowski, L. Dołżycki, T. Czyżewski, Z. Pronaszko), członków “Rytmu” (W. Borowski, R. Malczewski, F. Sz. Kowarski), płótna obrazujące program tradycjonalizmu Kręgu “Bractwa w. Łukasza” (J. Kubicki), “Szkoły Warszawskiej”, obrazy malarzy polskich szeroko rozumianej “École de Paris” (E. Zak, T. Makowski, W. Jahl, M. Feuerring, Z. Menkes), kapistów i członków innych ugrupowań kolorystycznych (H. Rudzka-Cybisowa, P. Potworowski, Z. Waliszewski, J. Fedkowicz, E. Eibisch, K. Larisch) oraz nowatorskie malarstwo “Grupy Krakowskiej” (M. Jarema, L. Lewicki, B. Stawiński). Lata powojenne – do okresu obowiązywania socrealizmu w sztuce polskiej – reprezentują na wystawie m.in. prace T. Kantora, E. Rosenstein, J. Skarżyńskiego.

Najciekawsze wystawy czasowe 2008 roku:

Bytomianki wczoraj i dziś

Skarby Chin

Dziecko w obiektywie historii. Górny śląsk i pogranicze.

Obszar warowny Śląsk 1933-1939

Muzeum prowadzi także działalność edukacyjną proponując lekcje i zajęcia muzealne z dziedzin: sztuki, przyrody, etnografii i archeologii. Przy muzeum działa także Dyskusyjne Forum Nauczycieli, stworzone przy współpracy z Wojewódzkim Ośrodkiem Metodycznym w Katowicach a także Uniwersytet III wieku. Muzeum od czterech lat jest organizatorem konkursu literackiego “Obraz a słowo”.

Zwiedzanie

Wystawy czynne są codziennie oprócz poniedziałków w godzinach:

wtorki, czwartki i piątki 9-15

środy 10-17

soboty 11 – 16

niedziele i święta 11-15

Muzeum jest nieczynne: 1 stycznia, pierwszy dzień Wielkanocy, 1 i 3 maja, 15 sierpnia, 1 i 11 listopada, 25 grudnia.