Poznaj wielkich polskich ekonomistów – Stanisław Grabski, Adam Krzyżanowski i Ferdynand Zweig

W programie “Poznaj wielkich polskich ekonomistów” wspólnie z Narodowym Bankiem Polskim przypominamy wybitnych polskich ekonomistów, których koncepcje i dorobek naukowy mają niebagatelne znaczenie dla rozwoju naszej gospodarki, finansów i społeczeństwa. Dorobek tych wielkich Polaków tworzy historię rodzimej ekonomii. Narodowy Bank Polski poświęcił prekursorom polskiej myśli ekonomicznej wyjątkową serię kolekcjonerską – “Wielcy polscy ekonomiści”.

 

W programie “Poznaj wielkich polskich ekonomistów” przez 6 tygodni, co czwartek o godz. 17:30 poznamy sylwetki wspaniałych postaci polskiej ekonomii. Dowiemy się więcej na temat serii kolekcjonerskiej “Wielcy polscy ekonomiści”.

Kolejne spotkanie to ciekawostki na temat Stanisława Grabskiego, Adama Krzyżanowskiego i Ferdynanda Zweiga. Więcej na ich temat dowiesz się w artykule.

Program zobaczysz [ TUTAJ ]

Konkurs znajdziesz [ TUTAJ ]

 

Stanisław Grabski (1871–1949)

 

Polski ekonomista, polityk i publicysta; poseł na Sejm Ustawodawczy oraz I kadencji w II RP; wiceprzewodniczący Krajowej Rady Narodowej (1945–1947).

Reprezentował kierunek historyczno-narodowy.

Profesor ekonomii: w latach 1910–1939 Uniwersytetu Lwowskiego, Akademii Rolniczej w Dublanach, a także Uniwersytetu Jagiellońskiego, a od 1947 – Uniwersytetu Warszawskiego. W młodości związany z ruchem socjalistycznym o orientacji niepodległościowej, po 1902 r. przeszedł do obozu narodowego, członek polskiej delegacji na rokowania z sowietami zakończone traktatem ryskim (1921 r.), poseł na Sejm w II RP, jako minister wyznań i oświecenia publicznego (1925–1926) stworzył tzw. Lex Grabski, ustalające urzędowanie na wszystkich stopniach w języku polskim z możliwością zwracania się w swojej mowie przez ludność białoruską, ukraińską lub inną mniejszość.

Po przewrocie majowym (1926 r.) wycofał się z polityki, poświęcając nauce i publicystyce. Krytykował koncepcje liberalne i marksistowskie, podkreślając, że oparte były na „czystej”, logicznej dedukcji i nie miały żadnych związków z rzeczywistością. Uznawał m.in., że liberalny indywidualizm jest sprzeczny z istotą i zadaniami państwa, prowadząc do despotyzmu silniejszych. Autor wielu prac z dziedziny ekonomii i gospodarki, m.in. „Ekonomii społecznej” – dziesięciotomowej publikacji, pisanej w latach 1927–1933.

 

Stanisław Grabski to jeden z najbardziej uznanych polskich ekonomistów okresu międzywojennego i twórca nurtu ekonomii społecznej i współtwórca polskiej szkoły socjologiczno-ekonomicznej. Wybitny polityk i wytrwany publicysta, którego kariera trwała pół wieku.

Pojmował sens zjawisk gospodarczych w związku z pozagospodarczymi procesami jako proces rozwojowy, a nie równowagę statyczną, rządzoną uniwersalistycznymi prawami.

Stanisław Grabski urodził się 5 kwietnia 1871 r. w Borowie niedaleko Łowicza, w rodzinie ziemiańskiej. Jego bratem był Władysław Grabski, późniejszy premier i architekt reformy walutowej wprowadzającej złotego jako walutę II Rzeczypospolitej. Podczas studiów Stanisław Grabski uległ fascynacji marksizmem i działał w Polskiej Partii Socjalistycznej. Około 1902 r. porzucił te idee i związał się z ruchem narodowym. Był współtwórcą obozu narodowo-demokratycznego i – obok Romana Dmowskiego, Jana Ludwika Popławskiego i Zygmunta Balickiego – jednym z jego czołowych przywódców. W latach 1919–1927 pozostawał posłem Zjednoczenia Ludowo–Narodowego, a także ministrem wyznań religijnych i oświecenia publicznego.

Ważnym, choć trudnym momentem w karierze Stanisława Grabskiego był udział w rozmowach pokojowych po wojnie polsko-bolszewickiej, zakończonych Traktatem Rylskim w 1921 r. Na Grabskiego, który miał istotny wpływ na ustalenie wschodniej granicy Polski, spadła fala krytyki. A głównym zarzutem było to, że kierując się ideologicznym zaślepieniem, zrezygnował z Mińska białoruskiego i zostawił na pastwę Sowietów tysiące Polaków, którzy pozostali po wschodniej stronie granicy.

Obok działalności politycznej, Stanisław Grabski prowadził także działalność naukową; wykładał ekonomię na Uniwersytecie Lwowskim, Jagiellońskim i na Akademii Rolniczej w Dublanach. Publikował w prasie i wydawał eseje oraz broszury naukowe.

W 1922 r. Grabski opublikował broszurę pt. „Naród a państwo”. Przedstawił w niej koncepcję „państwa narodowego”, w którym Polacy są narodem rządzącym, a elita endecka stanowi naturalne grono przywódców narodu.

Grabski był zwolennikiem stworzenia niezależnej, silnej gospodarki opierającej się na zasobach krajowych. Postulował silne uprzemysłowienie, reformę agrarną i rozwój polskiej przedsiębiorczości. Miało to prowadzić do pomyślności i świadczyć o prężności narodu. Postulował uniezależnienie się od kapitału niemieckiego, dopuszczając udział kapitału brytyjskiego i francuskiego w uprzemysłowieniu polskiej gospodarki. Dowodził, że nowoczesne państwo wpływa na rozwój przez realizację zamówień rządowych, kredyt i politykę oświatową.

Autorską koncepcję funkcjonowania gospodarki zawarł w swoim „ekonomicznym” dziele życia – dziesięciotomowym traktacie socjologiczno-ekonomicznym pt. „Ekonomia społeczna”, wydanym w 1927 r.

Grabski był przeciwny nadmiernemu regulowaniu sfery gospodarczej, sądząc, że będzie to działanie nieskuteczne ze względu na słabą państwowość, brak „poczucia prawnego” oraz korupcję. Twierdził, że Polska nie będzie w stanie normalnie się rozwijać bez przełamania żydowskiej dominacji, niemniej odżegnywał się od postulatów prawnej dyskryminacji. Gospodarkę narodową ujmował jako szczególną wspólnotę łączącą jednostki ze społeczeństwem. Przestrzegał przed pułapką komunizmu i polityką mogącą stanowić pożywkę dla idei wywrotowych. Zalecał roztropną wiarę w kapitalizm, który – jeśli ma być w polskich warunkach skuteczny – winien opierać się na drobnej przedsiębiorczości.

W latach 30. Stanisław Grabski zbliżył się opozycji politycznej, zgromadzonej wokół Ignacego Jana Paderewskiego i Władysława Sikorskiego. Po wybuchu II wojny światowej i agresji Rosji Sowieckiej na Polskę został aresztowany przez NKWD. Po uwolnieniu w 1941 r., na polecenie Władysława Sikorskiego wyjechał do Londynu i do 1944 r. był przewodniczącym Rady Narodowej. Po konferencji jałtańskiej i utworzeniu tymczasowych władz, Stanisław Grabski wrócił do Polski i został wiceprzewodniczącym Krajowej Rady Narodowej – ciała politycznego powołanego przez PPR w kontrze do Rządu RP na Uchodźstwie.

Grabski zaakceptował postanowienia konferencji jałtańskiej. Twierdził, że nie ma powodu, by nie wierzyć trzem mocarstwom odnośnie powstania Polski niepodległej, z władzami pochodzącymi z wolnych wyborów. Sądził, że należy uczestniczyć w oficjalnym życiu politycznym. Przypuszczał, że komuniści nie będą mieli wystarczających kadr, by obsadzić wszystkie ważne instytucje. Mylił się.

W 1947 r. rozpoczął wykłady na Uniwersytecie Warszawskim. Zmarł w 1949 r. w Sulejówku, jako polityk osamotniony i przegrany.

 

22 września 2020 r. Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu srebrną monetę kolekcjonerską o nominale 10 zł: Wielcy polscy ekonomiści – Stanisław Grabski.

 

Na awersie monety umieszczono stylizowany wizerunek wykresu słupkowego utworzonego z ornamentu roślinnego (osie) oraz kłosów zboża (słupki), a także tytuł najważniejszego dzieła Stanisława Grabskiego: Ekonomia społeczna.

Na rewersie monety znajduje się wizerunek Stanisława Grabskiego oraz daty jego urodzin i śmierci.

Srebrna moneta o nominale 10 zł wyemitowana zostanie w nakładzie do 12 000 sztuk.

Więcej informacji można znaleźć w folderze emisyjnym.

 

Adam Krzyżanowski (1873–1963)

 

Polski ekonomista, teoretyk libertarianizmu, profesor i prorektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, prezes Polskiej Akademii Umiejętności, poseł na Sejm II RP i do Krajowej Rady Narodowej.

Reprezentował kierunek neoklasyczno-liberalny.

Po studiach w Krakowie, Berlinie i Lipsku habilitował się i został docentem w Katedrze Ekonomii Politycznej i Skarbowości Uniwersytetu Jagiellońskiego, którą później (od 1912 r.) kierował. W 1927 r. uczestniczył w negocjacjach finansowych w Nowym Jorku, dzięki którym polski rząd uzyskał pożyczkę, pozwalającą m.in. na podjęcie działań zmierzających do ustabilizowania sytuacji polskiego złotego. W latach 1928–1931 był posłem na Sejm z ramienia Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR). W czasie II wojny światowej prowadził wykłady i seminaria w ramach tajnego nauczania. Po wojnie kierował Katedrą Ekonomii Politycznej UJ (z przerwą w latach 1949–1957), pracę naukową zakończył w 1960 r.

Jego zainteresowania naukowe obejmowały m.in. metodologię ekonomii, finanse, ekonomikę rolnictwa, historię powszechną gospodarczą, etykę i demografię. W latach 30. XX w. zgłosił program finansowy walki ze zubożeniem ludności. Opracował własną klasyfikację pieniądza, zajmował się też badaniami nad zagadnieniem kredytu. Wydał kilka podręczników.

 

Adam Krzyżanowski to zasłużony profesor prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim, wybitny ekonomista i lider tzw. krakowskiej szkoły ekonomii. Trzon tej grupy, obok profesora Krzyżanowskiego, tworzyli Adam Heydel i Ferdynand Zweig. Propagowali liberalizm w wersji wolnorynkowej z pewnymi mocno ograniczonymi prerogatywami państwa, oparty na indywidualizmie metodologicznym oraz nieskrępowanej wolności jednostki. Szkoła krakowskich ekonomistów nie wywarła co prawda wielkiego wpływu na rzeczywistość polityczno-gospodarczą II RP, ale ich wkład w dorobek polskiej myśli ekonomiczno-społecznej jest znaczący, odkrywczy i dlatego godny upamiętnienia.

Adam Krzyżanowski urodził się w 1873 r. w Krakowie. Był silną osobowością. Zdominował nauczanie ekonomii na Uniwersytecie Jagiellońskim między dwiema wojnami światowymi i odnowił tradycję leseferystyczną na Wydziale Prawa UJ. Był niekwestionowanym autorytetem w dziedzinie prawa i ekonomii, łączył gospodarczy liberalizm z konserwatywną postawą polityczną. Dwukrotnie był posłem na Sejm z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR). Po wybuchu wojny Krzyżanowski został aresztowany przez Niemców w Krakowie w 1939 r., a następnie wywieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Po zwolnieniu brał udział w tajnym nauczaniu i redagował Dziennik Polski. W 1945 r. wziął udział w obradach w Moskwie, w wyniku których utworzono Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. Został także członkiem Krajowej Rady Narodowej, a następnie posłem na Sejm Ustawodawczy z ramienia Stronnictwa Demokratycznego. Współpracował z Klubem Inteligencji Katolickiej, Tygodnikiem Powszechnym, Znakiem oraz czasopismem Za i Przeciw. Zmarł w 1963 r.

Dorobek profesora Krzyżanowskiego dotyczy głównie teorii ekonomii, zagadnień skarbowości i demografii, a także historii doktryn ekonomicznych i polityki gospodarczej. Był wnikliwym naukowcem, wytrawnym publicystą i politykiem otwartym na dyskusje. Jego wykłady cieszyły się ogromną popularnością, miał także swój program cykliczny w Polskim Radiu. Jako jeden z pierwszych polskich ekonomistów stał się typem publicznie rozpoznawalnego intelektualisty. Próbkę stylu myślenia o ekonomii i wartościach przedstawia cytat: „Bogactwo materialne samo przez się szczęścia nie zapewnia. Prawdziwie bogatymi są jedynie ci, którzy pojęli i stosują zasadę, że najpewniejszą drogą zapewnienia sobie szczęścia w życiu doczesnym jest skierowanie wszystkich swych wysiłków ku uszczęśliwieniu bliźnich. Postępowanie wedle tego moralnego drogowskazu jest jednak w pewnej mierze uwarunkowane posiadaniem bogactw materialnych.”

Adam Krzyżanowski był ostatnim w Polsce ekonomistą klasycznym w stylu Adama Smitha i Thomasa Malthusa. Lekceważył spory teoretyczne, kluczową sprawę upatrując w obronie wolnego rynku i jego mechanizmach samoregulujących się. Był zdania, że ekonomia nie tworzy praw uniwersalnych, bowiem ludzie oprócz przesłanek ekonomicznych kierują się także kwestiami etycznymi, politycznymi, narodowymi i religijnymi.

Funkcję ekonomii upatrywał w dostarczaniu gotowych recept pozwalających uzyskać wzrost gospodarczy, a swoją rolę widział w zadaniach doradczych – politykom zalecał wolny rynek, dyscyplinę budżetową, politykę stabilnego pieniądza, zaś „zwykłym” ludziom rekomendował pracowitość i oszczędność.

Profesor Krzyżanowski krytykował sanacyjny program Eugeniusza Kwiatkowskiego prowadzony w latach 1935–1939. Uważał, że prywatni przedsiębiorcy poradziliby sobie lepiej z modernizacją, a rząd poprzez podatki sięga po kapitały, które inni wykorzystaliby skuteczniej. Ponadto, uważał, że polityka etatystyczna utrudnia dostęp do kredytów poprzez powiększanie stopy procentowej i pozbawia prywatnych przedsiębiorców dostępu do niezbędnego im kredytu. Przestrzegał przed dekapitalizacją społeczeństwa wskutek polityki nadmiernego drenowania kieszeni Polaków przez rząd sanacyjny.

Krzyżanowski dostrzegał ogromne znaczenie moralności w życiu społecznym, jaskrawo podkreślając, że dotrzymywanie umów, rzetelność kontrahentów to warunek niezbędny istnienia wolnego rynku. Z kolei państwu przypisywał ważną rolę interwenta tam, gdzie wolny rynek nie jest w stanie rozwiązać problemów społecznych. Nawiązując do Adama Smitha wyliczał, że rolą państwa jest zapewnienie obrony narodowej, systemu wymiaru sprawiedliwości oraz utrzymanie instytucji zapewniających większe korzyści niż te wynikające z prostego rachunku rynkowego, czyli: inwestycje ułatwiające handel, drogi, mosty, kanały, porty oraz wydatki przeznaczone na szeroko ujmowaną oświatę.

Krzyżanowski usilnie przestrzegał przed prowadzeniem polityki inflacyjnej. Pisał, iż emisje prowadzące do inflacji są ukrytym podatkiem; bank wprowadzając iluzję pieniężną, pozbawia obywateli części realnego dochodu (podatek inflacyjny), uniemożliwia racjonalny rachunek ekonomiczny. Iluzja pieniężna poprzez nadmierne wydatki i kurczenie się oszczędności prowadzi do dekapitalizacji, a więc do zubożenia społeczeństwa, a zatem emisje papierowego pieniądza bez pokrycia stanowią swoisty odpowiednik fałszowania pieniądza kruszcowego w średniowieczu.

Krzyżanowski, który twardo stąpał po ziemi i nie miał złudzeń co do wielu aspektów rzeczywistości, do końca zachował wiarę w swoistą racjonalność dziejową. Wierzył we wzrost wolności indywidualnej, wierzył, że przyniesie ona skutek w postaci wzrostu bogactwa, kultury i postaw humanitarnych. W książce „Moralność współczesna”, która ukazała się cztery lata przed wybuchem II wojny, Krzyżanowski daje wyraz wiary w odbudowę społeczeństwa liberalnego. Po wojnie jednak, już w roku 1948, Krzyżanowski wydał „Chrześcijańską moralność polityczną”, w której stwierdzał, że liberalizm może się odrodzić jedynie w parze z chrześcijaństwem (choć sam był sceptyczny w sprawach wiary). Wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego argumentował tę unię chęcią połączenia czynników racjonalnych i irracjonalnych, wedle swojego przeświadczenia, że liberalizm apeluje do rozumu, a chrześcijaństwo może poruszyć irracjonalne aspekty ludzkiej duszy.

Ferdynand Zweig (1896–1988)

 

Polski ekonomista i socjolog; uczeń Adama Krzyżanowskiego; doradca ekonomiczny gen. Władysława Sikorskiego. Zmarł na emigracji w Londynie.

W nauce ekonomii reprezentował nurt neoklasyczno-liberalny.

Ukończył studia prawnicze i ekonomiczne na Uniwersytecie Wiedeńskim, naukę kontynuował na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie później wykładał ekonomię. Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Wielkiej Brytanii. Na emigracji kontynuował działalność naukową w ramach polskiego Wydziału Prawa w Oksfordzie. Wykładał też m.in. na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie i Uniwersytecie Tel Awiwu. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie.

Był zwolennikiem umiarkowanego liberalizmu, dopuszczającego możliwość ograniczonej ingerencji państwa w życie gospodarcze, której podstawą miała być kontrola pieniądza. Jego poglądy ekonomiczne kształtowały się pod wpływem kierunku subiektywistycznego (nurt neoliberalny). Zajmował się teorią kosztów produkcji oraz wahań koniunkturalnych, przede wszystkim znaczeniem i rolą techniki jako czynnika dynamizującego życie gospodarcze.

 

 

Ferdynand Zweig wraz z profesorami prawa – Adamem Krzyżanowskim i Adamem Heydelem – stanowili trzon krakowskiej szkoły ekonomii. Zweig był ekonomistą i socjologiem, zwolennikiem liberalizmu gospodarczego.

Urodził się w 1896 r. w Krakowie. Studiował prawo i ekonomię na Uniwersytecie Wiedeńskim i Uniwersytecie Jagiellońskim. Od 1928 r. wykładał ekonomię na Uniwersytecie Jagiellońskim, a w 1935 r. otrzymał tytuł profesora. Tuż przed wybuchem II wojny światowej wyemigrował do Wielkiej Brytanii. Był doradcą generała Władysława Sikorskiego, prowadził prace badawcze i wykładał na uniwersytecie w Oxfordzie. Po wojnie wykładał na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie i na Uniwersytecie w Tel Awiwie. Zmarł w 1988 r. w Londynie.

Największy wpływ na liberalne poglądy Ferdynanda Zweiga wywarł Adam Krzyżanowski. Profesor Zweig był zwolennikiem liberalizmu gospodarczego, sprzeciwiał się etatyzmowi i nadmiernej roli państwa w gospodarce. Rozwój Polski wiązał z szybkim rozwojem przemysłu, przeciwstawiając się ideom opartym na koncepcjach agrarnych. Podkreślał jednocześnie konieczność rentowności przemysłu. Nie dopuszczał bowiem możliwości dofinansowywania upadających firm z kieszeni podatnika.

Ale poglądy profesora Zweiga ewoluowały, co wyraźnie widać w jego pracach naukowych, a momentem zwrotnym był wielki kryzys z lat trzydziestych XX wieku i wybuch wojny.

Ideowym opus magnum profesora Zweiga była wydana w 1932 r. analiza „Cztery systemy ekonomii. Uniwersalizm – nacjonalizm – liberalizm – socjalizm”. Autor dokonuje próby syntezy tych czterech doktryn, przeciwstawiając je sobie oraz zestawiając podobieństwa i różnice. „Uniwersalizm – jak pisze Zweig – jest systemem antykapitalistycznym, bo celem życia ludzkiego nie jest dobrobyt materialny, lecz wyższe cele duchowe. Zasadniczym złem w systemie kapitalistycznym jest żądza zysku. Pogoń za zyskiem, która nie zna granic jest przyczyną wszystkich zaburzeń socjalnych. Podczas gdy liberalizm stara się wydobyć z jednostki maksimum wysiłku, pobudzając ją żądzą zysku i perspektywą nieograniczonego rozszerzenia potrzeb, to uniwersalizm stara się pracę zarobkową jednostki ograniczyć do pewnego z góry oznaczonego maksimum. Konfrontując uniwersalizm z liberalizmem, wskazuje na ten drugi jako system, który możliwy jest tam, gdzie potrafimy ograniczyć swoje pragnienia, gdzie bierzemy pod uwagę prawa, ale i obowiązki drugiego człowieka.

Analizując nacjonalizm, Zweig zarzuca tej doktrynie stosowanie podwójnych etyk, indywidualistycznej oraz publiczną, w której obowiązują kryteria narodowo-polityczne. Krytykuje nacjonalizm z pozycji zdeklarowanego liberała: „wolna konkurencja jest dla nacjonalizmu czynnikiem rozstroju, bo konkurencja osłabia siły narodowe w stosunku do innych narodów”.

Dokonując opisu gospodarki rynkowej Zweig utożsamia liberalizm z kapitalizmem. „Liberalizm – pisze  – jest systemem kapitalizmu, tj. odpowiada idealnemu obrazowi ustrojów gospodarczych na zachodzie Europy w XIX wieku. Przez kapitalizm rozumiemy ustrój, w którym realizowane są trzy zasadnicze przesłanki liberalizmu, tj. zasada wolności w najszerszym tego słowa znaczeniu, zasada własności prywatnej oraz zasada bogacenia się, tj. mentalność, opanowana przez żądzę materialnego zysku”.

Z kolei analizując przesłanie socjalizmu Zweig pisze: „socjalizm jest systemem równości, realizowanej przymusem. Nie wolność, lecz równość jest naczelną zasadą socjalizmu. Socjalizm, jak twierdził jest odwróceniem zasad liberalizmu: zasada wolności staje się zasadą przymusu, własność zasadą wspólnoty dóbr, wreszcie zasada nieograniczonego bogacenia się, staje się zasadą altruistyczną, ofiarną pracą na rzecz całości”.

W czerwcu 1932 r. Ferdynand Zweig wspólnie z prof. Adamem Krzyżanowskim przedstawili memoriał pt. „Projekt naprawy finansowej i gospodarczej”, który miał być programem naprawczym na wyjście z kryzysu zapoczątkowanego w 1929 r. Obaj naukowcy uważali, że ówczesne władze są nieskuteczne, a działania powodują marnotrawstwo środków. Niestety, rządzący zlekceważyli propozycje i rady zawarte w memoriale, ponieważ liberalne postulaty programowe nie były zgodne z duchem lat trzydziestych i ideami sanacji.

Wydana sześć lat później praca „Zmierzch czy odrodzenie liberalizmu” ukazuje już Zweiga pełnego wątpliwości i troski, tęskniącego do złotego czasu liberalizmu. Zweig postrzega bowiem wiek XIX jako wiek liberalizmu, myśli postępowej, demokratycznej, humanitarnej, pokojowej oraz indywidualistycznej, podczas gdy wiek XX określa mariażem nacjonalizmu i socjalizmu.

Zweig opowiada się za „interwencjonizmem liberalnym”, czyli przywróceniem zasad czystej gry: walka z lichwą, uśmierzanie sporów na linii właściciel – pracownicy, niedopuszczanie do zmów konkurencyjnych, walka z wszechwładnymi bankami. I optuje za dobrym, ale umiarkowanym ustawodawstwem. Jak podkreśla – „zadaniem państwa jest doprowadzenie do przemiany struktury gospodarczej i dostosowaniu jej do warunków umożliwiających wolną grę sił”.

Zweig upatrywał szans liberalizmu jedynie w powiązaniu z kapitalizmem. Nerwem kapitalizmu jest rentowność produkcji. Gdy produkcja przestaje być opłacalna, kapitalizm traci swoją atrakcyjność i energię. Aby zaś mógł przetrwać, potrzebuje twórczych jednostek, odpowiedzialnych, wolnych i odważnych. Cały system zaś potrzebuje swobodnej gry sił rynkowych, do tego zaś są potrzebne swobodnie kształtujące się ceny jako element regulujący cały układ gospodarczy.

Krakowski myśliciel podkreśla moralny aspekt liberalizmu. Wierzy, że ów system wychowuje i kształtuje człowieka odpowiedzialnego za swe losy, zdolnego do ryzyka i inicjatywy, samodzielnego.

W swojej ostatniej stricte ekonomicznej pracy wydanej po wybuchu wojny Zweig przyznaje, że iluzją byłoby oczekiwać powrotu do sytuacji sprzed 1914 r., gdy liberalizm święcił swe triumfy i godzi się z paradygmatem gospodarki planowej. Jest zrezygnowany, niemniej zaznacza, że tym, co mimo wszystko musi przetrwać w gospodarce planowej jest właściwy duch, który pozwoliłby uratować godność jednostki i zdrowy rozsądek.

Po zakończeniu wojny Zweig porzucił nauki ekonomiczne, oddając się socjologii i właśnie ta dziedzina przyniosła mu trwałe uznanie, a jego prace społeczne są cytowane do dziś.

 

źródło: materiały prasowe Narodowego Banku Polskiego