Ruiny Zamku Książąt Raciborskich
Warowna osada na Ostrogu stała się siedzibą kasztelana, a w II poł. XII w. centrum władzy księcia Mieszka, syna Władysława II Wygnańca.
Władca ten, uważany za twórcę księstwa opolsko-raciborskiego, w 1210 r. objął na krótko rządy senioralne w Krakowie. Po jego śmierci, w 1211 r., rządy w księstwie objął syn Kazimierz, który przeniósł dwór górnośląski do Opola. Pod rządami jego synów Mieszka Otyłego i Władysława, gród raciborski na powrót odzyskał stołeczny charakter w dzielnicy opolsko-raciborskiej. W 1241 r. oparł się najazdowi hordy mongolskiej.
Jak dowodzą najnowsze badania archeologiczne, już w połowie XIII w. pierwotne wały drewniano-ziemne zostały częściowo zastąpione murami obronnymi, co dało początek przekształceniom grodu w gotycki zamek.
Po śmierci Władysława, w 1281 lub 1282 r., władztwo górnośląskie zostało podzielone na cztery udzielne księstwa. Raciborskie przypadło Przemysłowi.
W latach 1285-1287 na zamku raciborskim przebywał zwaśniony z księciem Henrykiem IV Probusem, biskup wrocławski Tomasz II.
Konflikt, o czym wzmiankuje m.in. kanonik krakowski i dziejopisarz Jan Długosz, zakończył się pojednaniem obu hierarchów. Jako wotum dziękczynne biskup ufundował przy kaplicy zamkowej kolegiatę oddając ją pod opiekę św. Tomasza Becketa.
Fundacja podkreślała rangę książęcej stolicy, sama zaś kaplica, wybudowana zapewne w latach 80. XIII w., do dziś uznawana jest za wyjątkowej rangi dzieło zwane perłą górnośląskiego gotyku.
Po śmierci Przemysła zamkiem władał jego syn Leszek, na którym wygasła raciborska linia górnośląskich Piastów. Zamek przejął skoligacony z tutejszym dworem Mikołaj II Przemyślida. Pod rządami jego potomków pozostał on do początku XVI w.
Po śmierci ostatniego miejscowego Przemyślidy Walentego przeszedł we władanie Piastowicza opolskiego Jana Dobrego. Gdy z kolei ten odszedł do wieczności nie doczekawszy się męskiego potomka, dobra zamkowe przejął na własność król Czech. W ramach zastawu otrzymał je jednak powiązany z polskim dworem królewskim margrabia brandenburski Jerzy Hohenzollern, zwany Pobożnym, czołowy niemiecki reformator, brat Albrechta, ostatniego wielkiego mistrza krzyżackiego w Prusach.
Zamek w tym czasie zatracił już swoje pierwotne znaczenie. Przestał być centrum władzy, a stał się jedynie siedzibą administracji kolejnych włodarzy. W 1416 r. zamkową kolegiatę przeniesiono do kościoła p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Raciborzu.
Po Jerzym Pobożnym zamek wielokrotnie zmieniał posiadaczy, wśród których byli m.in. Wazowie polscy i Oppersdorffowie. Ci drudzy, w 1683 r., gościli na zamku zdążającego pod Wiedeń króla Jana III Sobieskiego.
Wizyta w Raciborzu utkwiła monarsze w głęboko w pamięci. Kreśląc list do swojej Marysieńki wzmiankował m.in., iż po obiedzie rozegrał tu partyjkę w karty, którą przegrał i to z najszpetniejszą damą do towarzystwa.
Przez kurtuazję nie wzmiankował zapewne, że stan budowli pozostawiał wiele do życzenia o czym świadczy postawa cesarzowej Eleonory, która wracając z Częstochowy nie chciała spać na raciborskim zamku, lecz „dla lepszej akomodacji” w jednym z domów mieszczańskich.
W I poł. XIX w. zamek dostał się władanie książąt von Ratibor. Ci jednak na stałą siedzibę obrali sobie pobliskie pocysterskie opactwo w Rudach, czyniąc zamek siedzibą dla urzędników dominium książęcego.
W 1858 r. wybuchł tu pożar.
Średniowieczna budowla została rychło odbudowana, zaś w północnej partii książę Wiktor zdecydował o wzniesieniu nowego browaru, słynącego na przełomie XIX i XX w. z wyśmienitego piwa pilzneńskiego.
Warto dodać, że tradycje browarnicze na raciborskim zamku sięgają już średniowiecza, choć sam browar jest wzmiankowany w źródłach pod datą 1567.
W 1945 r. zamek przeszedł na własność Skarbu Państwa.
Budowla zaczęła popadać w ruinę. W latach 90. XX w. staraniem władz miasta odnowiono kaplicę zamkową p.w. św. Tomasza Becketa.
Obecnie planowana jest gruntowna renowacja zabytku z udziałem środków unijnych. Prace konserwatorskie mają objąć budynek bramny, dawną słodownię, partię mieszkalną (w jej wnętrzu zachowało się XVII-wieczne graffiti) z krużgankiem, dziedziniec oraz zachowane partie gotyckich obwałowań.
Przy zamku działa browar, produkujący własne markowe piwa, m.in. Racibor.
Legenda mówi, że z zamku prowadzi tajemne przejście pod Odrą do byłego klasztoru sióstr dominikanek.
Na zamku organizowany jest corocznie Międzynarodowy Turniej Rycerski, organizowany przez Opolskie Bractwo Rycerskie i Chorągiew Racibórz – Gwardia Wareska, Starostwo Powiatowe w Raciborzu i Urząd Miasta Racibórz.
