Uzależnienia od substancji a uzależnienia behawioralne

Uzależnienia od substancji chemicznych i uzależnienia behawioralne mogą być tak samo niebezpieczne i dotyczą osób w każdym wieku. Każde uzależnienie prowadzi do zachowań nałogowych o autodestrukcyjnym charakterze. Osoba uzależniona stopniowo traci kontrolę nad swoim życiem, ignorując negatywny wpływ uzależnienia na wiele jego aspektów. Pomimo widocznych szkód, osobie uzależnionej trudno jest zaprzestać szkodliwych działań. Dlatego tak ważne jest skorzystanie z pomocy specjalisty.

 

Uzależnienia od substancji i uzależnienia behawioralne – czym są?

Uzależnienie od substancji psychoaktywnych dotyczy silnej potrzeby zażycia konkretnej substancji chemicznej, na przykład alkoholu albo narkotyku. Uzależnienie behawioralne natomiast wiąże się z potrzebą wykonywania konkretnej czynności, na przykład kompulsywnego objadania się czy zakupów. Wówczas substancje chemiczne odpowiadające za przyjemność i niwelację napięcia są produkowane przez sam organizm, jako gratyfikacja utrwalonego zachowania. W obu przypadkach uzależnienie charakteryzuje silne pragnienie wraz z utratą kontroli nad zachowaniem osoby uzależnionej.

Różnice między uzależnieniami

Nie ma znaczących różnic pomiędzy uzależnieniami od substancji psychoaktywnych, a uzależnieniami behawioralnymi. W pierwszym przypadku osoba uzależniona poszukuje kontaktu z substancją uzależniającą, a w drugim warunków do zrealizowania czynności, która stanowi uzależnienie. Ponieważ większość uzależnień behawioralnych dotyczy czynności, które towarzyszą codziennemu życiu (na przykład jedzenie, seks), dla ich rozpoznania szczególne znaczenie ma wysoka częstotliwość i intensywność danego zachowania. Nie zawsze jest to możliwe do określenia przez otoczenie, dlatego istnieje większa akceptacja w społeczeństwie względem niektórych uzależnień behawioralnych, na przykład pracoholizmu. Największą świadomość zagrożenia zazwyczaj posiada najbliższa rodzina osoby uzależnionej.

Rodzaje uzależnień

W przypadku uzależnień od substancji chemicznych wyróżnić można przede wszystkim uzależnienie od:

• nikotyny,
• alkoholu,
• opioidów (kodeiny, morfiny, heroiny)
• oraz barbituranów (leki znieczulające, nasenne i przeciwpadaczkowe).

Niektórzy lekarze klasyfikują także amfetaminę, która stanowi silny stymulant ośrodkowego układu nerwowego. Najczęstsze uzależnienia behawioralne, które można wyodrębnić w dzisiejszym społeczeństwie, to między innymi uzależnienie od:

• hazardu,
• gier komputerowych,
• internetu, zakupów,
• mediów społecznościowych,
• seksu
• oraz jedzenia.

W zależności od możliwości finansowych i statusu społecznego występują także mniej typowe uzależnienia behawioralne, na przykład od zabiegów medycyny estetycznej lub opalania się (tanoreksja).

Przyczyny i konsekwencje uzależnień behawioralnych

Zachowania nałogowe oraz uzależnienia od substancji chemicznych stanowią skutek różnych czynników biologicznych oraz społeczno-psychologicznych. Do uzależnienia predysponować mogą w szczególności relacje rodzinne i wynikające z nich modele społeczne, panująca atmosfera wychowawcza czy stosowany system wartości. Czynnikiem biologicznym są natomiast zmiany w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, na przykład zwiększona rola układu nagrody na niekorzyść układu kary. Do konkretnego rodzaju uzależnienia predysponuje między innymi wiek, płeć, status materialny oraz społeczny. Wiele uzależnień stanowi skutek zmian cywilizacyjnych, wzrastającego tempa życia, konsumpcjonizmu, stresu oraz odczuwania w nadmiarze negatywnych emocji.

Podobnie jak uzależnienia od substancji chemicznych, także uzależnienia behawioralne posiadają negatywne skutki w sferze fizycznej i psycho-społecznej osoby uzależnionej. Mogą powodować problemy zdrowotne, na przykład:

• bóle głowy,
• ból w klatce piersiowej,
• problemy żołądkowe,
• tiki nerwowe
• oraz przewlekłe zmęczenie.

Uzależniony często wykazuje nadaktywność, ma problemy ze snem i nie potrafi wypocząć. Boryka się ze zmiennym nastrojem, jest drażliwy, ma problemy z koncentracją. Jego samoocena ulega obniżeniu, a zainteresowania wyraźnie się zawężają. Uzależnienie prowadzi do stopniowej izolacji społecznej, a w efekcie do złych relacji z otoczeniem. Nierzadko pojawiają się również problemy finansowe.

Uzależniania behawioralne u dzieci

Na wystąpienie uzależnień behawioralnych narażeni są nie tylko dorośli, ale również dzieci. U najmłodszych częstą przyczynę uzależnienia stanowi osłabiona lub zaburzona więź z rodzicami. Nie bez znaczenia pozostaje w tym przypadku także rozwój cywilizacyjny oraz warunki funkcjonowania społeczeństwa. Dla dzieci uzależnienie behawioralne często jest nieświadome. Może dotyczyć na przykład gier komputerowych – wówczas dziecko poświęca na grę większość swojego czasu. Rezygnuje z relacji z rówieśnikami, a na próbę przerwania gry reaguje nerwowo lub wręcz agresywnie. W rozpoznaniu uzależnienia behawioralnego u dziecka szczególne znaczenie ma określenie różnicy pomiędzy normalnymi zainteresowaniami dziecka, a utratą przez nie kontroli nad jednym z nich. Niezbędny jest zatem wnikliwy wgląd rodzica w życie dziecka oraz zachowywanie dobrych relacji w rodzinie.

Diagnostyka i leczenie uzależnień

Rzetelną diagnozę uzależnienia może postawić terapeuta uzależnień lub psychiatra i to właśnie te osoby odpowiadają za wdrożenie odpowiedniego leczenia. Zwykle o uzależnieniu świadczą takie objawy, jak silne pragnienie lub wręcz przymus zażycia substancji albo wykonania określonej czynności. Charakterystyczna pozostaje również potrzeba nasilania zachowania (zwiększania dawki), żeby otrzymać pożądaną gratyfikację. Uzależniony zaniedbuje inne aspekty życia, które nie są związane z uzależnieniem, na przykład pracoholik ma ograniczony kontakt z rodziną, a osoba uzależniona od gier niedosypia. W leczeniu uzależnień podstawę stanowi psychoterapia, która ma na celu eliminację szkodliwych nawyków i zastąpienie ich nowymi, zdrowymi zachowaniami. Nierzadko jednocześnie stosowana jest również farmakoterapia, która odpowiada za stabilizację nastroju osoby uzależnionej. Najlepsze warunki do terapii stwarza ośrodek leczenia uzależnień, gdzie nad jej pozytywnym przebiegiem czuwa wyspecjalizowana kadra.

Wpływ pandemii na uzależnienia

Izolacja społeczna, stres o zdrowie swoje i bliskich, często także utrata pracy i problemy finansowe – to główne stresory wynikające z pandemii koronawirusa. Wszystko to skutkuje zwiększoną podatnością społeczeństwa na różnego rodzaju uzależnienia. Praca z domu i kontakt z bliskimi w głównej mierze przez internet może powodować siecioholizm i uzależnienie od mediów społecznościowych. Częsta próba kompensowania sobie stresu i izolacji wynikających z pandemii to także zakupoholizm oraz e-hazard. Brak rzeczywistego kontaktu z innymi osobami wprowadza w stany depresyjne, zwiększając ryzyko uzależnienia od alkoholu.

Profilaktyka uzależnień

Najskuteczniejsza profilaktyka wszelkiego rodzaju uzależnień dotyczy dbania o swoje dobre samopoczucie psychiczne. Warto pielęgnować bliskie relacje z innymi ludźmi, tworząc wokół siebie wspierające otoczenie. Niezbędna jest także praca nad emocjami, szczególnie w kontaktach interpersonalnych i sytuacjach kryzysowych. Stabilna samoocena i poczucie własnej wartości niwelują ryzyko pokusy poszukiwania odskoczni w chemicznych lub behawioralnych stymulantach. Duże znaczenie ma wiedza na temat zagrożeń wynikających z uzależnień, świadomość ich przyczyn oraz skutków. Aby zapobiegać uzależnieniom, w sytuacjach kryzysowych należy zwracać się o pomoc do specjalisty. W okresie pandemii szczególne znaczenie dla profilaktyki uzależnień ma także zachowanie odpowiedniej higieny cyfrowej.

Artykuł powstał przy współpracy z Prywatnym Ośrodkiem Leczenia Uzależnień Arka w Wiśle.

źródło: artykuł partnera